Nguyễn Văn Sâm
Chàng đến phi trường Los ngơ ngác như nai tơ lạc giữa thị thành. Cả năm ở Mỹ chui rúc trong một thị trấn nghèo nàn mọc lên ở một vùng đồng khô cỏ cháy của Texas, chàng như bị cách biệt với các vùng khác của nước Mỹ. Phi trường đang rộn rịp canh tân để đáp ứng nhu cầu triển lãm hay tranh tài gì đó tại đây năm tới. Đường lộ bị bẻ quẹo bằng những con đường tạm dọc ngang ì ạch những xe cộ khổng lồ. Trong cửa kính nhìn ra, công nhân nón vàng lũ lượt như đàn mối đang chăm chỉ vác những hạt cát xây cất lâu đài. Cũng nhịp điệu đều đặn, nhịp nhàng đó. Cũng mỗi cá nhân một nhiệm vụ. Không ai quá bận rộn, không ai quá rảnh rỗi. Đời sống quê người như vậy đó, cơn lốc của chuỗi công việc đẩy xô. Thời gian bóng câu qua cửa sổ chi cần một thoáng lãng quên sẽ vụt qua. Một năm, hai năm. Bạn bè thường chép miệng. Nhanh ghê. Mới đây mà đã 7 năm. Câu nói hàm chứa lời than về nhịp quay tàn nhẫn của cuộc sống đồng thời mốc thời gian ý nghĩa như một tiếng thở dài. Thở dài rồi thôi. Ngày mai, năm tới cũng vẫn là những công việc cũ ở xứ mới, xứ người. Những hứa hẹn, dự định, những kỷ niệm, bạn bè được cho vào ký ức để dịp nào đó đem ra hâm nóng lại bằng những câu chuyện bên bàn tiệc hay bằng những tiếng thở dài khác.
Chàng lớ ngớ chờ quanh quẩn tiền đình của phi trường. Mỗi hãng phi cơ chiếm một khu rộng lớn bằng cả phi trường nơi chàng vừa rời. Người bạn chắc sẽ khổ công lôi ra từ lớp người bốn phương đầy đặc ở đây.
Có tiếng Việt Nam vọng lại đâu đó sau lưng:
“Ông mãnh đây rồi. Phải mất hơn tiếng đồng hồ mới tìm được trẻ lạc. Bộ ông tưởng đây như xứ nhà quê của ông bên đó chắc?”
Tiếng cười như để chịu lỗi. Xứ nào của tôi? Xứ nào của bạn? Tất cả chỉ là ăn gởi nằm nhờ. Buổi đầu tiên, như hạt mưa sa, hạt rơi ngoài nội, hạt ra giữa đồng. Rồi job giếc lăng nhăng, hoặc thay đổi chỗ, hoặc nằm trụ ở đâu đó. Xứ cha sanh mẹ đẻ gì?
“Rồi ông sẽ thấy những đặc biệt của Cali này”. Khu Bolsa, đường Westminster như một góc phố nào đó của Saigon, Tân Định. Lòng quê đi một bước đường một đau. Phải chi cảnh đó ở Việt Nam?
Lại có tiếng cười lần nữa. Được voi đòi tiên, có người từ ngày qua đến giờ chưa hề được thấy một cửa hàng Việt Nam đây sao? Lâu lắm chẳng được nghe tiếng Việt. Ra đường đi chẳng thấy phố chẳng thấy phường, chỉ thấy mây trôi trên những cánh đồng bát ngát. Ở đây vậy là tiên, lại tham muốn bê hết về nước Việt …
“Đã mượn người coi tiệm sách rồi. Chiều mới phải ra. Cũng chưa cần về nhà vội. Ghé lại tụi nhóc mới quen bên trại chơi. Nghe đâu có hai cậu xưa là học trò của ông đó. Tụi nhỏ đang bày trận nhậu để mừng người đến từ sa mạc…”
Lại nhậu. Miếng trầu là đầu câu chuyện mà. Đâu phải ly rượu. Bộ bay cả ngàn cây số qua đây để nhậu chắc? Những trận nhậu mất nước, rượu tràn hồng thủy nước Việt Nam rồi. Vẫn chưa bỏ. Giống như chuyện bán hạ giá ở xứ này. Lý do lắm lúc chẳng ra quỉ quái gì cả. Chàng bỗng giựt mình, còn mình không nhậu thì đã làm được gì, hay cũng chỉ là kéo lê những ngày vô vị tự dối bằng những suy tư không ích lợi gì đối với hoàn cảnh …
Xe vùn vụt trên con đường lớn ra khỏi phi trường lúc nào. Ven đường những toà cao ốc sắp hoàn thành, những tửu quán, ngân hàng sắp khai trương. Phi trường như được nối dài vô tận hay ít ra cũng đang bắt đầu dính liền với một thành phố nào đó ở gần. Trời trong mát, không một gợn mây, đẹp như khung trời Đà Lạt lúc cuối Xuân sang Hè. Nhớ con đường dốc thoải lên Viện Đại Học, nhớ bờ hồ Xuân Hương hun hút buổi sáng sương mù lúc cùng người yêu đầu đời cố tìm một buổi dạo sớm trước giờ điểm tâm. Áo len, áo dạ, đi cạnh bên nhau cái lạnh cũng vẫn ngấm vào xương. Người tình đầu bé bỏng, tuyệt vời, chăm lo từng miếng ăn nhỏ nhặt, từng cái áo sứt bâu. Bây giờ mọi chuyện đều đổi thay. Tất cả trở thành kỷ niệm. Như mốc thời gian 75 đóng lại một khoảng đời, mở ra một đoạn khác đầy đau thương, căm hờn và thiếu thốn.
“Thường, học trò cũ cũng như người tình xưa gặp lại có cái bất lợi. Hình ảnh đã được ký ức đẽo gọt, mài nhẵn đánh bóng thành một cái gì hoàn hảo, khi gặp lại nhau sẽ thất vọng.”
“Tuổi trẻ đã thất vọng về lứa tuổi của bọn mình lâu rồi. Như mình thất vọng về thế hệ đàn anh.”
Chàng chép miệng thở dài. Bỗng dưng mình giống như Rip Van Wankle ngủ một giấc dậy đầu tóc bạc phơ, cây súng săn rỉ sét. Giống như Từ Thức ngẩn ngơ sau khi lui bước Thiên Thai, hay người tiều phu theo nguồn hoa đào lạc vào xóm nhỏ tỵ Tần trở về mê mẩn. Mình thay đổi xã hội hay xã hội đổi thay không cần biết, chỉ biết sau mấy năm đọa đày, xã hội không thân thiết nữa, nó thuộc về một thế giới khác, hoàn toàn xa lạ. Sang đây cảm nghiệm về một thế giới không phải của mình càng nhiều hơn. Xã hội chung quanh không xác định, nhưng chắc chắn không để cho những người “ở đâu đâu” như chàng dính dáng đến. Ngoài giờ làm việc đủ thứ mặc cảm ghì chân lại trong phòng. Những biến chuyển bên ngoài chỉ vẳng đến bằng những mảnh nhỏ từ cái máy truyền hình nhiều quảng cáo hơn tin tức. Thế giới của cuộc đời bị tước đoạt, quẳng ra xa khỏi tầm tay. Bị cướp mất một khoảng thời gian vật chất, nhưng bị tiêu mòn quá nhiều thời gian tâm hồn, bỗng trở thành già cỗi và lạc điệu. Xe ngừng, cũng vẫn là khu apartment như bất cứ nơi nào trên nước Mỹ. Trạm dừng chân bước đầu của những người mới đến, giai đoạn chưa bị cuốn hút vào guồng máy tiêu thụ đặc trưng của xã hội. Tiếng nhạc kích động ồn ào bên trong vọng ra. Abracadabra, everytime you call my name, I heat up like a burning flame… Dễ bốc cháy như vậy còn đâu chỗ cho quê cũ, người xa?
Những tiếng chào thân thiết nổi lên đây đó. Chào thầy, chào chú, chào bác. Những khuôn mặt trẻ hơn chàng 15, 20 tuổi. Ý nghĩ lạc lõng, xa lạ chiếm tâm hồn chàng khi bắt tay từng người trong nhà. Ở đâu cũng không hợp, thời gian đã hóa thạch tâm hồn mình rồi. Cái già sồng sộc nó thì theo sau. Đúng thiệt. Tiếng cười nói tưng bừng, vui nhộn, không mặc cảm. Chàng ngồi đó đắm chìm trong những suy tư vụn vặt, cảm nghiệm về giai đoạn của mình đã qua. Như người ca sĩ già ngồi nhìn đàn hậu tấn tắm trong hào quang thành công mà cảm thấy lạc lõng, khó chịu. Như mấy ông già bà lão ra vào quét quét, dọn dọn cằn nhằn cửi nhửi cháu con, cảm nghiệm về nỗi bất lực của mình trước một trục hoành độ thời gian không còn phù hợp.
Câu chuyện nhảy từ đề mục này sang đề mục khác, linh động như không trú sở nhưng được thảo luận hăng say, tận tình. Không khí có cái gì là lạ, vừa chơi vừa thiệt: Mấy lon bia, nhạc Mỹ, đề tài Việt Nam. Chàng nhìn những người học trò cũ, những thanh niên được trui rèn trong quốc nạn, đang gần đến tuổi ba mươi, ở họ cái gì hay hay, vui vẻ, cởi mở, không câu nệ hình thức. Nhận định sắc bén, dứt khoát. Với họ, không có sự thỏa hiệp. Không có vấn đề phân biệt quá khứ và hiện tại. Không có con người nghệ sĩ và con người chính trị. Chàng mĩm cười độ lượng. Tuổi trẻ tha thiết với cái mất mát nên dứt khoát trong khi người lớn nhân danh này nọ để làm giàu không cần biết tai hại trên những thế hệ sau. Băng nhạc của những tên tiếp tay với bọn đồ tể không tim. Tác phẩm của những người không nhiều thì ít từng lên tiếng chửi bới, bêu rếu chính nghĩa của chế độ miền Nam. Tội cho lớp trẻ, ở bên nhà họ thành con cờ trong tay lớp đàn anh quyền thế. Ở đây lại bó tay trước lớp đàn anh nhiều tiền. Ý kiến, tiếng nói thiếu phương tiện phổ biến kia của họ rồi có được tiếng vang nào không?
Tuổi trẻ dòn tan với những quyết tâm. Tuổi trẻ quyết tâm và lớn mạnh với đòn hằn mà dân tộc đang trĩu nặng trên vai. Tuổi trẻ bước ngoài con đường mòn thế hệ đàn anh đã đi. Vạch chông gai để gánh trách nhiệm tòa nhà những người trước ở đã phá phách không tu bổ. Những cuộc biểu tình phản đối, những cuộc vận động trao kháng thư, những cuộc bao vây chất vấn, tranh biện, những vụ chận đường liệng trứng thối, những tiếng kêu trầm thống về bạo hành trên biển, trên đất liền, những đồng bạc tương trợ, những chữ ký đồng tình. Tuổi trẻ xung kích dẫn đầu tất cả. Tuổi trẻ lớn mạnh như Phù Đổng vươn vai. Rồi bọn giặc Ân kia sẽ bước vào đường cùng thôi. Con quái vật đỏ vừa nuốt chửng nạn nhân vừa e dè đè chừng sự phản đối. Những cái nhìn đúng đắn, những sự lên tiếng hợp lực tác dụng hữu hiệu trong việc chặn bước chân bạo hành. Chàng hỗ thẹn với những người trẻ nhiệt huyết đó. Mình, có làm nhưng bắt nguồn từ mặc cảm bất lực trong quá khứ hơn từ một ý thức trách nhiệm được thúc đẩy từ lòng hăng say, làm bổn phận vì bổn phận chứ không vì bất cứ một yếu tố gì khác. Việc làm cũng khiêm nhượng trong những trang giấy, thiếu tính chất mãnh liệt cần thiết của những chống đối có tính cách chính trị. Khác biệt nằm ở tính khí hay tuổi tác? Thời gian chết trong trại đã làm tê liệt, đã hoá thạch chàng thành tượng đá ù lỳ, tiêu hủy sự linh động của mình, nhưng chúng không diệt được ý thức dấn thân của tuổi trẻ. Chúng cầm tù được thế hệ mình, nhưng thế hệ kế tiếp sẽ chỗi dậy, lớn mạnh để chống chọi lại đao búa, cuồng phong. Tuổi trẻ sẽ quật ngã chúng. Tuổi trẻ lỡ lớn lên trong vòng tay tinh quái bạch tuột hay tuổi trẻ tự đứng bằng đôi chân chưa quen trên mảnh đất tạm dung nào đó. Chàng nói với mình như để nói với bạn. Đi một ngày đàng học được sàng khôn. Đúng thiệt. Ra khỏi ốc đảo của tôi, qua đây mới tin tưởng hơn vận mệnh của dân tộc, một vận mệnh sẽ được điều chỉnh bởi những người trẻ quyết tâm …
***
Người thiếu nữ cầm dăm quyển sách với một số tạp chí văn nghệ đến quầy trả tiền. Giọng Huế trong nước chảy dưới chân cầu Bạch Hổ, véo vắt chim sớm vườn chùa Thiên Mụ.
“Mấy số báo này tôi đã xem rồi, bạn bè mượn lạc mất, giờ tìm lại cho đủ bộ. Gặp ở đây mừng ghê, chỉ sợ không còn …”
“Ít ai đủ chịu khó như cô vậy, chắc cô thích tạp chí này lúc còn ở bên nhà?”
“Vâng, lúc ấy còn hơi nhỏ nên không hiểu cặn kẽ lắm, chỉ biết thinh thích mà thôi. Nay gặp lại như gặp người bạn cũ. Điều vui là bạn vẫn còn những nét mà xưa mình ưa thích.”
Chàng thấy thinh thích cách nói chuyện đó, cố tình làm quen:
“Bài này của ông thâu ngân viên này đấy.”
Hai viên bi sáng rực đảo nhanh về phía người được giới thiệu, ướt long lanh đượm chất trẻ trung.
“Hân hạnh được biết ông,” cái cười hóm hĩnh đậu trên đôi môi cắn chỉ, “Chuyện tình bên đảo, sau khi cận kề cái chết thường rất dễ thương … nhưng sao ông ác vậy, không cho một happy ending?”
Người bạn cười, tránh né câu trả lời, lật một bài khác:
“Còn đây truyện này của ông ấy… .”
Lại cái nhìn như lúc nãy được lập lại lần nữa. Chàng bỗng nhớ đến nhân vật nữ Minh Châu trong quyển tiểu thuyết xuất hiện độ bốn mươi năm về trước. Trên đường sự nghiệp. Nhân vật trong truyện đã sống một cuộc tình đẹp, cảm động.
“Tôi không ngờ hôm nay lại được gặp một lúc hai người viết truyện.” (nàng dùng chữ thật chính xác). Toàn truyện tôi đã xem rồi và có vài điểm thinh thích. Viết một chuyện có lâu không ông? Tôi thích đọc nhưng ngại viết, loay hoay với một bức thơ thăm hỏi thường tình cũng tốn cả buổi, ý tứ cứ đợi mình cầm bút lên là chạy trốn mất cả…”
“Ít nhất cũng phải một tuần, chưa kể lúc suy nghĩ ý nghĩa và kết cấu câu chuyện. Như chuyện hàng ngày ấy mà! Càng dụng công càng đỡ những khuyết điểm …”
“Thế tiền nhuận bút hẳn …”
“… là niềm vui được nói chuyện với những người như cô vậy. Báo Việt hải ngoại mà … .”
Đôi cánh bướm chớp chớp và đôi má ửng hồng. Câu nói tán thấy rõ. Chàng thêm để đem không khí về tình trạng thân mật:
“Xin nói rõ hơn là được tiếp xúc với những người thích giao tiếp với văn chương. Biết rung động vì một từ dùng đúng chỗ, biết thích thú khi gặp được một cốt truyện hay… ”
Thiếu nữ bỗng nghiêm nghị và cương quyết:
“Thật ra tôi nghĩ vấn đề không hẳn nằm ở kỹ thuật mà là phần tình cảm thân thiết người đọc bắt gặp khi thưởng thức tác phẩm, trạng huống của người đồng chủng ở quê nhà, tâm trạng của người bị thảy vào một cộng đồng lạ.”
“Cô muốn nói một thứ văn chương Việt Nam hải ngoại đóng vai trò tích cực với vận mạng của dân tộc? Cô không muốn một nền văn chương của một cộng đồng đã ổn cư, một thứ văn chương không phụ thuộc vào vùng đất định cư khác?”
“Ta không cần phải gắn thêm hoa trên áo hoàng tử. Vun xới mảnh vườn dân tộc đáng làm hơn lót kim cương cho căn nhà ở tạm… .”
“Nhưng tình tự dân tộc như con thuyền rời bến, xóa mờ dần trong khi những vấn đề thực tế cũng rất đáng nói … .”
“Đó là sự lựa chọn biểu lộ tự do của nhà văn. Nhà văn lưạ chọn thái độ. Độc giả lựa chọn nhà văn.”
Chàng cười như nói với mình:
“Thời gian và hoàn cảnh không phải là sức mạnh tuyệt đối, rải rác đó đây còn những trường hợp ngoại lệ. Như không khí ẩm ăn mòn đa số kim loại, nhưng đã bất lực trước những chất có khả năng đề kháng mãnh liệt, trường hợp cô gái này là một. Chàng thơ thới vui trước nhiệt tình ít gặp, như tri kỷ đối ẩm lại sau thời gian xa cách … .”
Bên ngoài người qua lại dập dìu, khu thương xá trên đà phát triển để thành một khu giao tiếp đặc biệt của cộng đồng. Vóc dáng Việt, âm thanh Việt đã đem mảnh không gian này về một góc nào đó của Saigon trước đại nạn. Có khả năng tạo được một sắc hương đặc biệt ở quê người, cộng đồng mình sẽ không chịu thua thời gian. Có thể đến lúc nào đó tình hoài hương sẽ hết vì người thân bên nhà không còn nữa, nhưng Việt tính vẫn ẩn tàng đâu đó trong mọi người. Cũng như người thiếu nữ trước mặt, phục sức Tây Phương nhưng tâm hồn thuần Việt.
Chàng thấy yêu đời và bỗng nghe như một cơn gió đặc biệt thổi tan lớp tro bụi đang phủ ngập tâm hồn. Cảm giác mình trẻ ra và trong một thoáng rất mau lòng rộn rã như sợi dây đờn được gảy đúng nhịp phát ra tiếng dòn tan. Khung cảnh cung cấp khoái cảm như lúc ôm ngang cái eo nhỏ nhắn của người tình dưới chân thác Gougar khoảng hai mươi năm trước. Chàng huýt sáo nho nhỏ một bản nhạc tình đang phổ biến, phớt tỉnh cái nhìn ngạc nhiên của bạn.
Một người khách đẩy cửa bước vô. Cửa kính quay một góc độ thích hợp, lờ mờ hình mình trong đó. Rùng mình. Vết hằn quá khứ nằm đó ngang dọc như một chứng tích thất bại trước cuộc đời. Chàng, như bất cứ người nào khác chưa chấp nhận sự thắng thế của thời gian, có thói quen trốn chạy tư tưởng rằng mình già. Mỗi lần nhớ đến như bị nhắc nhở còn nhiều điều chưa làm xong mà tiếng kẻng sắp báo hết. Như cái khăn trắng được vung lên sắp quăng xuống để báo hiệu mình thua cuộc. Nhưng hôm nay, ở vùng đất một lần ghé đến, chàng sảng khoái khi tìm lại được chân lý xưa cũ của người trước qua một vài mảnh nhỏ của cuộc đời. Thế hệ thanh niên đang bắt đầu lại tất cả. Chập chững từ khởi điểm nhưng quyết tâm trong hành vi. Đó là thế hệ mới, đủ sức chống chọi với giông tố mới, một loại giông tố đặc biệt như vi trùng đã quen thuốc, cấu thành do hiệu ứng của nhiều yếu tố khác nhau:
Đừng nói Xuân tàn hoa rụng hết,
trước thềm, đêm trước một cành hoa.
(Mạc vị Xuân tàn hoa diệc tận,
đình tiền tạc dạ nhất chi hoa. Mãn Giác Thiền Sư)
Mấy người thanh niên, cô thiếu nữ ít ỏi chàng gặp được trong khoảng thời gian quá ngắn ở đây như một đóa hoa vượt qua được trở ngại của thời tiết để tồn tại trong buổi Xuân tàn. Rồi hoa kết nụ, đơm trái, tạo cây mới thay thế sự già nua, ù 1ì, hóa thạch đang có khuynh hướng trở thành hiện tượng phổ quát trên thế hệ đã hưởng ít nhiều ân sủng của cuộc chiến vô lý vừa qua.
Chàng nghe như chính mình nói: “Tương lai coi vậy mà sáng sủa.”
Nguyễn Văn Sâm,
(Galveston, TX 2/83 – Trích tập truyện Câu Hò Vân Tiên, Gió Việt, Texas, 1985)