HOA MÙA THU Ở VIỆT NAM
Nguyễn Văn Ngưu
Những loài hoa chỉ nở lúc thu về là loài hoa đặc quyền của mùa thu. Mỗi hoa mỗi vẻ tạo nên một bầu trời đầy hương sắc, tô điểm cho Việt Nam thêm tươi thêm thắm khi tiết trời bỗng chuyển mùa sang se lạnh, khi gió heo may vương vít trên những nhành non. Không còn những ánh nắng oi ả, cũng chẳng còn những cơn mưa rào đến rồi đi bất chợt.
Sang thu, tiết trời bắt đầu trở nên mát mẻ và yên bình hơn. Dưới đây là 10 loài hoa chỉ chờ đến mùa thu đề khoe sắc tỏa hương.
Cải Trắng
Mùa thu về là người ta lại rủ nhau lên Mộc Châu ngắm những cánh đồng cải trắng. Chắc chẳng ở nơi nào mà loài hoa dung dị ấy lại có thể khiến bất kỳ ai cũng phải ngất ngây như thế. Cải trắng nở rợp trời, cải trắng trải dài theo những thung lũng rộng mênh mang, cải trắng thấp thoáng trên những cung đường đèo quen và lạ. Cải trắng như biểu trưng cho mùa thu trên cao nguyên Mộc Châu lộng gió. Để rồi thoảng trong gió ngàn vẫy gọi, thoảng trong cái hương đồng nội nơi xa xăm ấy là tiếng vẫy gọi của một loài hoa, đưa ta đi tới những miền trời cực lạc. Từng thảm hoa trắng muốt, bồng bềnh như mây. Từng cánh đồng hoa bạt ngàn trải dọc nơi sườn đồi còn phủ màu xanh mơn mởn của cỏ cây làm lòng ai cũng xốn xang một nỗi niềm, chỉ muốn dừng chân nơi miền biên viễn để sống trọn với một mùa hoa của ngày thu.
Cúc Họa Mi
Cúc họa mi còn được gọi là hoa cúc dại, hoa báo đông. Cúc họa mi thường hay mọc dại trên cánh đồng, bờ đê, triền đồi nhưng lại được trồng nhiều nhất ở Hà Nội. Cúc họa mi sẽ bắt đầu nở rộ vào tháng 11 hay cuối mùa thu.
Loài hoa này chỉ nở trong khoảng 3 tuần rồi lụi tàn. Ban ngày, cúc họa mi sẽ ở nở rộ với những cánh hoa trắng ngần như hình nan bao quanh nhụy hoa vàng tươi. Khi chiều tà, màn đêm buông xuống thì cánh hoa cụp xuống trông rất cô đơn và buồn bã. Nó đáng yêu, xinh xắn như một điểm nhấn thú vị giữa một không gian mùa thu buồn lãng mạn.
Cúc Vàng
Hoa cúc vàng hay còn gọi cúc hoa vàng, kim cúc (danh pháp khoa học Chrysanthemum indicum) là cây mọc đứng, thân có khía và có lông ngắn. Lá nhọn, hình trái xoan, chia thùy có nhiều răng; hai mặt lá đồng màu xanh lục. Đầu hoa màu vàng xếp thành ngù, cuống ngắn. Mặc dù hoa cúc vàng có thể nở quanh năm song nó lại được coi là một loài hoa mùa thu. Nhạc sĩ Thanh Tùng viết những dòng sau trong bài hát Hoa Cúc Vàng
Đêm qua anh nằm mơ, anh mơ thấy em về
Khi anh tuổi đôi mươi, em mới lên mười tám
Trong tìm em ngập nắng mang theo đóa cúc vàng
Em tặng mùa thu sang, mùa thu bông hoa thiên đường
Sắc vàng rực rỡ của hoa cúc dường như càng làm sáng bừng lên không gian có chút buồn man mác của mùa thu Hà Nội. Nhiều người còn ví von rằng, hoa cúc vàng rực như vậy là vì nó đã đã gom hết nắng hè, để sưởi ấm cho mùa thu yêu thương của nó. Nhiều người còn ví von rằng, hoa cúc vàng rực như vậy là vì nó đã đã gom hết nắng hè, để sưởi ấm cho mùa thu yêu thương của nó.
Dã Quỳ
Dã quỳ, cúc quỳ, sơn quỳ, quỳ dại, hướng dương dại, hướng dương Mexico (danh pháp khoa học là Tithonia diversifolia) là một loài thực vật trong họ Cúc (Asteraceae). Nó có thể là cây một năm hay cây lâu năm, dạng cây bụi cao tới 2–3m với thân cây mọc thẳng và đôi khi hóa gỗ. Hoa màu vàng cam. Tại Việt Nam, dã quỳ đã được người Pháp đưa vào các đồn điền ở Lâm Đồng để làm phân xanh cho các vườn cà phê, cao su.
Cuối tháng 10 đầu tháng 11 hay giữa mùa thu là thời gian sắc vàng của loài hoa này trải dài khắp các con đường từ nội đô đến ngoại ô của thành phố Đà Lạt. Dã quỳ củng phủ sắc vàng trên sườn núi Ba Vì cách Hà Nội chưa đầy 45 km, khi nó nở hoa vào khoảng tháng 10-11. Với sắc vàng rực rỡ, chúng dường như đang thay áo mới cho đất trời, tô điểm thêm cho sắc thu dịu dàng. Những thảm hoa dã quỳ vàng rực ven đường khiến cả không gian bỗng bừng sáng, xua tan đi cái tiết trời se se lạnh của ngày thu. Hoa dã quỳ chỉ nở rộ trong tầm 10 ngày đến nửa tháng và lụi tàn rất nhanh.
Điền Điển
Cây điên điển còn gọi là muồng rút, điền thanh bụi, điền thanh hạt tròn, điền thanh đầm lầy, điền thanh lưu niên (tên khoa học là Sesbania sesban, là một loài cây thuộc họ Đậu – Fabaceae). Cây điên điển là loại cây mọc ở vùng đầm lầy, mé sông ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Ai đã một lần đặt chân tới mảnh đất miền Tây vào mùa nước nổi từ tháng 8 đến tháng 11 dương lịch hàng năm chắc chẳng thể nào quên sắc bông điển điển nở rộ trên những dòng kênh. Cây bụi cao 1 – 4m, có khi cao hơn có hoa vàng mọc thành chùm, mỗi chùm có 8 – 10 hoa to. Hoa điên điển có màu vàng tươi, mọc thành từng chùm. Hoa điên điển (miền Nam Việt Nam gọi là “bông”) thường được người dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long Việt Nam sử dụng làm các món ăn như ăn sống, nhúng lẩu chua cá linh hay lẩu mắm kho, làm dưa chua ăn kèm bún mắm. Thời điểm thu hoạch bông điên điển thích hợp nhất là vào buổi chiều vì khi đó bông chỉ mới vừa hé nhụy, ăn sẽ ngon và tươi hơn các buổi khác trong ngày.
Hồng
Trong tất cả những loài hoa mùa thu, chúng ta không thể không nhắc đến một loài hoa được ưa thích số một trên toàn thế giới, đó chính là hoa hồng. Thu sang, tiết trời trở nên mát mẻ hơn, ánh nắng cũng dịu dàng hơn, đó lúc những đóa hồng bắt đầu rủ nhau nở rực cả góc trời, làm ngây ngất lòng người. Hoa hồng có hàng trăm giống khác nhau với đủ sắc màu rực rỡ, tuy nhiên có lẽ rằng hoa hồng vàng hòa quyện được với cảnh sắc của mùa thu nhất.
Lan Hoàng Dương
Lan hoàng dương còn có tên gọi là cây chuỗi vàng, (tên khoa học là Petraeovitex bambusetorum), có xuất xứ từ châu Mỹ. Hoa lan hoàng dương, cây xuất xứ từ miền nhiệt đới nên sinh trưởng mạnh mẽ ở khí hậu Việt Nam. Cây hoa lan hoàng dương là một loài cây leo rủ, thân lá mềm mại, hoa ra nhiều và lâu tàn. Hoa của nó nhỏ, mọc thành từng dây dài, tạo nên một vẻ đẹp duyên dáng và thanh nhã. Chuỗi hoa lâu tàn kéo dài từ mùa Thu sang mùa Xuân. Hoa lan hoàng dương không có sâu nhưng rất thu hút ong, bướm. Vì thế nó thường được trồng trong các chậu treo hoặc trên ban công. Với sắc vàng tươi sáng của mình, nó dễ dàng hòa quyện được với không gian của mùa thu.
Sữa
Hoa sữa hay còn gọi là mò cua, mò cua (danh pháp khoa học là Alstonia scholaris). Cây gỗ nhỡ, thường xanh, có thể cao tới 50m. Sinh trưởng nhịp điệu phân cành thành tầng tán. Thân cây thẳng, tròn, gốc có thể có khía nâu, vỏ nứt nẻ dọc mùn, nhựa màu trắng đục, thịt vỏ màu trắng. Lá đơn nguyên mọc chụm đầu cành từ 3-10 lá. Phiến lá hình trứng ngược, dài 10 – 25 cm, rộng 4 – 7 cm, đầu tù hoặc hơi lõm, đuôi nêm. Mặt trên phiến lá xanh bóng, mặt dưới màu xám bạc. Hoa tự tán, bông hoa nhỏ, màu trắng đến vàng nhạt, nở từ tháng 6 đến tháng 11, có mùi thơm như hoa Dạ lý hương.
Hoa sữa là hình ảnh của mùa thu ở Hà Nội. Dạo bước xuống phố những ngày thu về ở Hà Nội nắng vàng ươm như rót mật. Băng qua những con đường hoa sữa phủ kín trời hương thơm ngào ngạt của hoa sữa hòa quyện vào với gió, len lỏi trong từng góc phố, từng ngôi nhà. Hoa sữa mang một vẻ đẹp rất mộc mạc, những bông hoa trắng ngà nhỏ li ti kết thành từng chùm từng chùm nhỏ xinh, mặc dù không quá nổi bật nhưng mùi thơm lại rất nồng nàn, đặc trưng không hề lẫn vào đâu được. Hoa sữa đã đi vào nhiều bài hát về mùa thu ở Hà Nội.
Trong bài hát Hà Nội Mùa Lá Bay nhạc sĩ Hữu Xuân có viết.
Mùa thu, cốm đầu mùa dịu ngọt
Trên cao, hoa sữa hương ngạt ngào
Và trong bài hát Im Lặng Đêm Hà Nội mà nhạc sĩ Phú Quang phổ nhạc từ bài thơ của Phạm Thị Ngọc Liên có những dòng sau.
Chỉ còn mùi hoa sữa nồng nàn, trong căn phòng nhỏ
Đêm cuối thu, trăng lạnh mờ sương
Thạch Thảo
Hoa thạch thảo (Aster amellus L.) còn được gọi là hoa cúc cánh mối, cúc thạch thảo, hay cúc Nhật. Hoa thạch thảo là cây thân thảo, sống nhiều năm nhờ có thân rễ mọc bò dưới đất. Thân cao 15 – 50 cm, đơn hay phân nhánh ít ở ngọn. Lá dài, thuôn hình giáo tù, hơi có lông mịn, nguyên, các lá ở thân không có cuống. Cụm hoa hình đầu đơn độc ở ngọn các nhánh. Vòng hoa đều dài, cánh môi thuôn hẹp, thẳng màu lam tím. Hoa thạch thảo chẳng nồng nàn như hoa sữa và chẳng rực rỡ như dã quỳ. Hoa thạch thảo mang một sắc tím biếc dịu dàng, huyền bí tựa như tiết trời mùa thu mát mẻ, thanh lặng. Nhạc sĩ Phạm Duy có viết hai dòng sau trong bài hát Mùa Thu Chết.
Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo
Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi
Thanh Xà, Bạch Xà
Cây Thanh xà hay bạch xà có tên khoa học là Plumbago auriculata, thuộc họ đuôi công (Plumbaginaceae), đôi khi chúng được gọi là đuôi công xanh, bạch tuyết hoa, đuôi công, đuôi công hoa trắng. Thanh xà có hoa chùm mầu xanh phớt tím nhẹ nhàng, mọc ở đầu cành hoặc kẽ lá, mỗi chùm hoa có từ 10 đến 30 bông nhỏ và mỗi bông lại có từ 5 cánh hoa , cánh hoa sẽ tỏa ra mùi hương thơm nhẹ nhàng và rất dễ chịu.
Cây rất thích hợp trồng làm dây leo trong sân vườn tạo tiểu cảnh, trồng làm giàn leo trên sân thượng, ban công hay leo tường đều rất đẹp. Chỉ vào cuối thu hoa thanh xà, bạch xà mới bắt đầu nở rộ, chúng mang một vẻ đẹp tinh tế và nhã nhặn, rất hợp với tiết trời lãng mạn của mùa thu.