Nguyên Sa: Áo Lụa Hà Đông
Bảy bản dịch tiếng Anh
Phạm Trọng Lệ sưu tầm
Bài thơ tình bất hủ Áo Lụa Hà Ðông (1957)* của thi sĩ và giáo sư triết Nguyên Sa – Trần Bích Lan (sinh 1-3-1932 – mất 18-4-1998) đã được một thế hệ học sinh, sinh viên và dân chúng từ cuối thập niên 50s trở đi ở thủ đô Saigon ưa thích vì lời thơ chân thành, giản dị, nhưng tha thiết trong những câu thơ mới 8 chữ vần ôm bằng và trắc abba ở cuối câu, nhưng tác giả thêm một vần thông ở giữa câu, khi vần ôm không “chỉnh”, và đó là dụng ý của tác giả.
Hãy xem ba khổ đầu bài thơ:
Nắng Saigon anh đi mà chợt mát
Bởi vì em mặc áo lụa Hà Ðông
Anh vẫn yêu mầu áo ấy vô cùng
Thơ của anh vẫn còn nguyên lụa trắng
Anh vẫn nhớ em ngồi đây, tóc ngắn
Mà mùa thu dài lắm ở chung quanh
Linh hồn anh vội vã vẽ chân dung
Bầy vội vã vào trong hồn mở cửa
Gặp một bữa anh đã mừng một bữa
Gặp hai hôm thành nhị hỷ của tâm hồn
Thơ học trò anh chất lại thành non
Và đôi mắt ngất ngây thành chất rượu
…
(*“Tôi dùng hai câu vần trắc và hai câu vần bằng bắt với nhau cho chặt chẽ, nhưng vần thơ có lúc chặt chẽ, có lúc lơi lỏng dựng nên một nền âm thanh đã có những chữ trắc được kiến trúc gắn bó… Tôi… cũng thêm một chữ trắc ở một chỗ nào đó trong câu hai để cho nền âm thanh có kiến trúc đủ chặt chẽ để những âm bằng có đủ hỗ trợ bay lượn trong những không gian của riêng làm thành phối hợp khác lạ….Ðông và cùng được áo vọng âm mát làm cho gần lại, ngắn tiếp nối chặt chẽ trắng lại được tăng cường bởi lắm làm cho khoảng cách giữa quanh và dung, vần không bị mòn, được khỏa lấp, chung và dung còn làm thành vần phụ vượt khuôn khổ niêm luật, khoảng cách giữa quanh và dung càng được gần hơn, cửa được bắt với chữ bữa, hồn và non tương đối không xa …sự phối âm đã chặt chẽ.” Nguyên Sa – Hồi Ký, trong Nguyên Sa Toàn Tập, p. 21.)
Bài thơ được phổ biến hơn sau khi nhạc sĩ Ngô Thuỵ Miên phổ nhạc năm 1971. Sau gần 60 năm, Áo Lụa Hà Ðông đã được ít nhất bẩy người dịch sang tiếng Anh.
Bài viết này nhắm mục đích góp lại những bài dịch từ trước đến nay. Khi đọc lại và so sánh, người đọc sẽ thấy mỗi bản dịch là một cố gắng tiếp cận của mỗi dịch giả muốn chuyển dịch và tái tạo tình và ý của bài thơ sang tiếng Anh để độc giả phần nào cảm được cái không khí lãng mạn và thăng hoa nghệ thuật của Saigon thời ấy. Ðể làm thí dụ cho lối close reading người viết nêu lên vài từ mà mỗi dịch giả hiểu và dịch giống hay khác nhau. Thí dụ “với tay trắng” trong “Với tay trắng em vào thơ diễm tuyệt” hay “chạy trên môi” trong “Em đi rồi sám hối chạy trên môi.”
Trong số độc giả yêu thơ giới trẻ bây giờ, có những người hiểu nhuần nhuyễn cả hai thứ tiếng Việt và Anh, sau khi đọc xong bài thơ này, nghe xong bản nhạc, và xem những bài dịch này, và nếu có hứng thơ, thử chuyển dịch sang tiếng Anh như một cách hiểu của riêng mình về những nét uyển chuyển của ngôn ngữ, ẩn dụ và vần điệu bài thơ thì kết quả –dù ưng ý hay không—cũng sẽ mang lại cho mình những mỹ cảm mới lạ. Dịch là làm sống lại không khí lãng mạn và bối cảnh bài thơ, và của những nếp sống văn hoá của thành phố Saigon vào giữa 1957, lúc bài thơ ra đời.
1. Bồ Ðại Kỳ, 1958
2. Huỳnh Sanh Thông, 1996
3. Phạm Trọng Lệ, 3/25/1998; revised 4/18/98
4. Linh Chân, May 1998
5. Diệp Trung Hà (Dec. 2008)
6. Roberto Wissai. Ngô Khoa Bá, 2013
7. Kim Vũ (Vũ Mạnh Phát), 2015
Áo Lụa Hà Ðông
Nắng Saigon anh đi mà chợt mát
Bởi vì em mặc áo lụa Hà Ðông
Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng
Thơ của anh vẫn còn nguyên lụa trắng
Anh vẫn nhớ em ngồi đây, tóc ngắn
Mà mùa thu dài lắm ở chung quanh
Linh hồn anh vội vã vẽ chân dung
Bầy vội vã vào trong hồn mở cửa
Gặp một bữa anh đã mừng một bữa
Gặp hai hôm thành nhị hỷ của tâm hồn
Thơ học trò anh chất lại thành non
Và đôi mắt ngất ngây thành chất rượu
Em không nói đã nghe lừng giai điệu
Em chưa nhìn mà đã rộng trời xanh
Anh trông lên bằng đôi mắt chung tình
Với tay trắng em vào thơ diễm tuyệt
Em chợt đến, chợt đi, anh vẫn biết
Trời chợt mưa, chợt nắng chẳng vì đâu
Nhưng sao đi mà không bảo gì nhau
Ðể anh gọi, tiếng thơ buồn vọng lại
Ðể anh giận mắt anh nhìn vụng dại
Giận thơ anh đã nói chẳng nên lời
Em đi rồi, sám hối chạy trên môi
Những ngày tháng trên vai buồn bỗng nặng.
Em ở đâu, hỡi mùa thu tóc ngắn
Giữ hộ anh màu áo lụa Hà Ðông
Anh vẫn yêu mầu áo ấy vô cùng
Giữ hộ anh bài thơ tình lụa trắng.
Nguyên Sa (tháng 5, 1957)
[Trích trong Nguyên Sa, Thơ, Tập Một, Saigon:
Nhà xuất bản Ðời, 1958, p. 7.]
1. Bản dịch của Bồ Ðại Kỳ
Your Dress of White Silk
Tho Saigon is hot I myself am cool
Because you wore your dress of white silk from Ha Dong
Oh how I love even now that bright color
And still even now my poems are white silk
I remember still now you seated here, your hair short
As the autumn was long, it surrounded us then
My soul swiftly, hastily, painting your form
Hastily graving it deep in my soul
A day I encountered you was a day of joy
And meeting you twice was pure ecstasy
My puerile poems stacked up in a pile
Your eyes, young, wide open, were wine to my soul
You did not speak, but I heard your voice
You looked not at me yet you made the sky mine
I saw you with eyes of a love without end
And your arms of white my poems became
Your comings, you[r] goings, I knew them all
Tho the sun and the rain were nothing to me
But why didn’t we share when we came when we left
I might have spoken what sad poems retain
How I glared, silently, from the corner of my eye
In poems, not aloud, my anger I spoke
And then you were gone, regret came to my lips
And the days and the weeks were weights crushing me
Wherever you are, in long autumns of short hair
Retain for me that white silk from Ha Dong
Oh how I love even now that bright color
And retain in my poems those love-poems of white silk
[English Translation by Bồ Ðại Kỳ, 1958.]
(Nguồn: Nguyên Sa Thơ, Tập Một, Saigon: Nxb Ðời, 1958, p. 118-119;
Reprint in Thơ Nguyên Sa Toàn Tập. Irvine, CA: Nxb Ðời, 2000, pp. 140-141.]
2. Bản dịch của Huỳnh Sanh Thông
The Dress of Ha Dong Silk
In Saigon heat I suddenly felt so cool
because you wore a dress of Hà-Ðông silk.
I’ve always loved that color in a dress–
my poems are still made of raw white silk.
I still recall you sitting there, short-haired,
while all around me autumn seemed so long.
My mind’s eye drew your portrait there and then,
and opening doors, displayed it in my soul.
Meeting you once, I found it a sheer joy–
meeting you twice was heaven for my soul.
My student poems, like a hill, piled up—
your eyes became the wine to make me drunk.
You spoke no word: I heard a melody,
You cast no glance: I saw a vast blue sky.
Upward I looked to you, with prayerful eyes,
and in pure poems reached for your white sleeve.
You came, you went–no warning. Yes, I know
that it will shine or rain with no excuse.
But why take off without a word? I’m left
to call you in sad poems, echoed sounds.
I’m left to curse my eyes which failed to speak,
To curse my poems which said futile words.
You’re gone—remore now whispers on my lips,
And on my shoulders days weigh heavier yet.
Where are you now, my autumn with short hair?
For me please keep the dress of Hà-Ðông silk.
I’ve always loved that color in a dress—
please keep it, my love poem of white silk.
[English Translation by Huỳnh Sanh Thông,
An Anthology of Vietnamese Poems,
New Heaven: Yale University Press, 1996, p. 288.]
3. Bản dịch của Phạm Trọng Lệ
The Dress of Ha-Dong Silk
As I walked under Saigon’s glowing sun,
All of a sudden, I felt a cool breeze
‘cause you wore your ao dai of Ha-Dong silk,
Such color in a dress I adore—boundlessly.
My poems were still as pure as white silk.
I recall you sitting here, your hair short,
But all around you autumn seemed so long.
My soul quickly captured your fair image,
And swiftly displayed it in my open heart.
A day near you: euphoria all day long
Two days with you: second day wedding bliss.
My school poems I stacked up like a hill,
Your eyes were intoxicating wine I drank.
You spoke no word, but I heard your melodious voice,
You cast no glance, yet I saw the blue sky wide open,
That, in vassalage, I beheld with faithful eyes.
With your white hands, you entered splendid poesy.
You came and went—so suddenly—I know,
Like rain or shine, for no single reason.
But why depart, without telling me why,
And let me keep calling your name again,
Only to hear echoes from my sad poems.
Silently I sulked so my eyes looked silly,
I scorned my poem that coud not speak for me.
Now you are gone—sorrow perching on my lips,
All the days weigh heavy on my sad shoulders.
O, where are you, my autumn of short hair?
Keep for me the color in your dress of Ha-Ðong silk,
Such color in a dress I adore—boundlessly.
Keep for me that love poem of white silk.
[English Translation by Phạm Trọng Lệ 3/25/1998;
revised 4/18/1998, reprint in Nguyên Sa: Tác Giả &
Tác Phẩm, Tập II, (1998), pp. 319-330.]
4. Bản dịch của Linh Chân
Silk Dress
In the heat of sunny Saigon, suddenly I felt a coolness
When you appeared, wearing the dress of silk from Ha Dong
Oh how I’ve loved that color so much
My poetry remains like white silk, a color untouched.
I remember you – sitting there, short hair and sweet
All around me Fall dragged on – no end in sight
My soul hurriedly made of you – a sketch
To display in the window of my smitten spirit
Seeing you once, oh what a joyful day I had
Seeing you twice, and it was double happiness
Young naïve verses – piling up and up
Drunken eyes blurry – as if soaked in wine.
You’ve hardly spoken, I already hear music
You’ve hardly looked, the sky’s suddenly blue, infinite
As I looked through a faithful lover’s eyes.
Hands unencumbered, you entered wondrously into a poet’s life
You came, you went, always I was aware
I rained, it shined with no special care
By why didn’t you tell me when you would leave
I called and called, an echo in a sad poem’s lines.
I sulked till my eyes became lifeless
My poetry became choked with anger
You left, and I became a man in his dying bed
Time became a burden I could hardly bear
Where are you now, my sweet young lady with short hair
Preserve that color, please, of silk from Ha Ðong
For me to love always the color your soft dress
Preserve this love poem, please, of soft silk – untouched.
[English translation by Linh Chân, Houston, TX, May 1998,
in Nguyên Sa: Tác Giả & Tác Phẩm, Tập II, (1988), pp. 338-39.]
5. Bản dịch của Diệp Trung Hà
(Translator’s note: The form of Nguyên Sa’s “Áo Lụa Hà Ðông”—
the number of syllables in a line—is preserved in translation.)
Hà Ðông Silk Dress
Saigon sun suddenly cools off
Since your dress is of Hà Ðông silk
I still love that dress’s color
The white silk still sings my verse
I still see you sit here, hair short
The autumn, long, about lingered
My soul rushed to paint your portrait
Laying it in my heart in haste
One day with you one day of bliss
Two days with you eternity
Our student poems I piled high up
And my eyes fermented to wine
You hadn’t said, I still heard lyrics
Hadn’t looked, blue sky already wide
I looked up with amorous eyes
A splendid poem your white hands brought
You came and went suddenly, I knew
It rained then shone, for no reasons
But why left without any word
I called, but echoed the sad poem
I angered, my eyes became lost
Upset with the poems, I’d no words
You left, regrets run on my lips
Days and months sadness weighed heavy
Where are you, my short-haired autumn
Keep for me the Hà Ðông silk dress
I still love that dress’s color
Keep for me the white silk love verse.
[English translation by Diệp Trung Hà, December 2008,
in Firmament (Thế Hữu Văn Ðàn), Vol 2, No. 2, July, 2009, pp. 30-31.]
6. Bản dịch của Roberto Wissai NKBa
Silk Tunic from Hà Ðông Province
The sun in Saigon City was suddenly no longer oppressive to me
Since you appeared in the Hà Ðông silk tunic
I still cherish the color of that dress
And my poem is still on the virgin silk
I still remember you sitting here, sporting hait cut short
While the fall season was lengthening its presence around you
And your portrait was taking shape in a hurry
In my newly opened soul
The first time we met, I was happy
The second time around I was doubly in ecstasy
My poems for you soon stacked up mountain high
My eyes were drunk as if they were soaked with wine
You didn’t yet speak but I already heard the melody
You didn’t yet lift your eyes but the sky was already wide open
And I looked at it with eyes of fidelity
With my hand, you stepped into the wondrous lines of poetry
I understood, you suddenly came and went away
For no reason, rain came and then suddenly stopped
But why you went away without a word of goodbye
Making me cry after you in sad echoes of poetry
Making me crazy with grief and wild in my eyes
I could hardly write any poetic lines
I was full of regrets with your absence
Days and months weighed heavy on my shoulders
Where art thou, the short hair in the season of fall
Please hang on that Hà Ðông silk tunic
I still love the color of that dress
Keep for me the love poem written on the virgin silk
[Quick and rough translation by
Wissai
April 04, 2013
Roberto Wissai/Ngô Khoa Bá.]
[Source: catbuicarolineth.blogspot.com/2013/04/
ao-lua-ha-dong-with-english-translation_6.html.]
7. Bản dịch của Kim Vũ (Vũ Mạnh Phát)
Ha Dong Silk Dress
Walking under the hot Saigon sun, I suddenly felt so refreshed
because you’re wearing a Ha Dong silk dress.
How I’ve loved the color of that attire,
my poetry still retains the color of pure silk white.
I still remember you sitting there in short hair,
and the expanse of the autumn around you is boundless,
I hasten to draw in my mind your portrait,
and hurriedly placed it inside the wide open window of my soul.
I’m so happy to see you if just for once in a day.
If I see you two days in a row, that would really be a feast.
I can stack my debutant poems into a mountain,
and your dreamy eyes produced a wine to make me intoxicated.
You don’t speak, and a marvelous melody rises in the air.
You haven’t started looking, and the clear blue sky already opens up.
I reach up to you with my devoted eyes,
and with your arms in white, you’ve entered my wondrous verse.
You came and go all of a sudden, oh yes I’m quite aware of that,
just like the weather, rainy or sunny without a cause.
but why won’t you tell me when you leave,
so I’d call out for you, and my poem echoes my sadness.
I look silly in the eyes because of my soreness.
I’m angry because my poem seems unable to utter the right sound
After you’re gone, regret runs up to my lips,
On my shoulders, the sad days and months seem to bear down.
Where are you now, o my autumn of short hair?
Please keep for me the color of your Ha Dong silk dress
I still love the color of that lovely apparel so much,
so retain for me this love poem the color of pure white silk.
[English Translation by Kim Vũ (Vũ Mạnh Phát) 11/6/ 2015;
slightly revised 11/9/15]. ■
Viết xong tại Virginia 11/17/2015
PHẠM TRỌNG LỆ