MỘT THOÁNG THI CA TRỮ TÌNH
TÂY BAN NHA NGỮ*
ĐÀM TRUNG PHÁP
GIỚI THIỆU VÀ DỊCH THƠ
(PHIÊN BẢN BỔ SUNG 2020)
Ai trên đời mà không âm thầm tiếc nuối tuổi trẻ qua mau, nhưng đã mấy ai để lệ rơi tầm tã trong những lúc bất thần khóc than cho tuổi thanh xuân ra đi không trở lại như nhà thơ Rubén Darío (1867-1916) người nước Nicaragua? Darío ví tuổi xanh như một “kho tàng thượng đế” mà sự mất đi là cả một tiếc thương vô hạn nằm sâu trong tiềm thức. Chẳng thế mà bốn câu tuyệt bút phát xuất từ một nỗi lòng xót xa của ông được nhắc đi nhắc lại năm lần trong bài “Canción de otonõ en primavera” (Thu ca lúc xuân thì) đã làm bao thế hệ độc giả mủi lòng vì mức độ thiết tha của chúng:
Tuổi thanh xuân, kho tàng thượng đế
đã ra đi không thể trở về
lúc muốn khóc, ta không khóc nổi
nhưng nhiều khi bất chợt lệ rơi
Tuổi thanh xuân thường đồng nghĩa với mộng mơ. Người ta kể rằng thời còn trẻ Gustavo Bécquer (1836-1870), người nước Tây ban nha, có một cô bạn gái kháu khỉnh mê chàng như điếu đổ. Một hôm nàng âu yếm nhìn Gustavo đang ngồi làm thơ trong vườn, rồi bất thần lên tiếng hỏi, “Anh ơi, thơ là cái chi chi mà anh mê nó thế hả anh?” Có ai đâu ngờ câu trả lời chẳng cần suy nghĩ của Gustavo “Poesía … eres tú” (Thơ … chính là em đấy) đã trở thành cách định nghĩa thần tình nhất cho tình yêu từ đó đến nay! Nhà thơ tài hoa nhưng mệnh yểu cũng đã chẳng để lỡ cơ hội cho tiếng lòng đang thổn thức rót thêm những lời đường mật vào tai cô bạn gái mà chàng vừa xác nhận là nguồn thơ lai láng cho mình:
Một thế giới cho từng ánh mắt
một trời xanh mỗi lúc em cười
mỗi nụ hôn … anh còn suy đoán
biết tặng gì mỗi lượt em hôn
Tuyển tập những bài thơ mang danh “Rimas y leyendas” (Những vần thơ và truyện thần kỳ) –mà từ đó bốn câu trên được trích dẫn– đã được in thành sách năm 1871, tức là một năm sau khi Bécquer qua đời. Kể từ đó đến nay tập thơ khả ái ấy vẫn còn là những bài thơ tình trinh nguyên được giới trẻ trong thế giới Tây ban nha ngữ ngưỡng mộ.
Gần đây hơn, giải quán quân về đam mê phải được trao cho Pablo Neruda (1904-1973) người nước Chí lợi. Vị thi bá từng đoạt giải Nobel văn chương đã chẳng chút ngại ngùng nào khi mệnh danh cô bạn gái của mình là Nữ hoàng ! Neruda cho phổ biến thi tập “Los versos del capitán” (Những vần thơ người thuyền trưởng) để ghi khắc thời gian đắm say trong vòng tay cô Matilde Urrutia. Yêu đến nỗi thi nhân viết cả thơ tặng nàng ngay trên khăn lau miệng trong tiệm ăn! Đoạn chót bài thơ tình làm rung chuyển cả trời lẫn đất mang tên “La reina” (Nữ hoàng) dưới đây là một bằng chứng hùng hồn giải thích tại sao Matilde xứng đáng là nữ hoàng của Pablo:
Mỗi khi em xuất hiện
tất cả những giòng sông náo động
trong thân anh, những hồi chuông
lay chuyển cả bầu trời
và một thánh ca ngập tràn thế giới
Nếu được trở lại trần gian hôm nay, hai thi sĩ Bécquer và Neruda chắc sẽ choáng váng khi được nghe “Cuando calienta el sol” (Khi ánh dương hâm nóng) là một bài ca hiện đại sống động được nhiều người trên thế giới ngưỡng mộ. Sáng tác nổi danh như cồn ấy của Luis Miguel (sinh năm 1970 tại Puerto Rico) tả chân mối liên hệ tình ái ngày nay bằng một lối viết táo bạo hơn nhiều so với thời thượng của hai ông Bécquer và Neruda:
Khi mặt trời sưởi ấm
trên bãi biển này
sát mình anh
là thân em kích động
là ngực em phập phồng
là mặt em
là tóc em
là những nụ em hôn
Anh rùng mình, hỡi càn khôn
khi mặt trời sưởi ấm
Nếu Gustavo Bécquer đã chinh phục được người yêu thì Antonio de Trueba (1819-1889), người Tây ban nha, còn đang … trong vòng dụ dỗ. Người đẹp của Trueba là một nàng nước da bánh mật, có đôi mắt đẹp mê hồn đến nỗi nếu thiếu đôi mắt ấy trong đời thì thi nhân chỉ còn nước chết ! Thế cho nên sau khi đã thú thật cùng nàng, Antonio khẩn khoản xin nàng một ân huệ nho nhỏ để chàng còn có thể tồn tại trên đời. Ân huệ ấy chỉ gồm có hai điều, cả hai bắt đầu bằng liên từ (chỉ điều kiện) “nếu” nghe còn có vẻ xa vời, nhưng Antonio vẫn xin nàng ban cho:
Nếu em rời gót sen
ra tựa bên cửa sổ
nếu em một liếc nhìn
ban cho anh từ đó
Khi bị trái tim thôi thúc, đấng mày râu dù có anh hùng, có “macho” (đầy ắp nam tính) đến mấy, cũng có thể trở thành hành khất tình yêu, hạ mình rất thấp để xin “un poco de tu amor” (một chút tình em) và sẵn sàng đáp lại ngàn lần như thế. Mời nghe lời van xin tình yêu thành khẩn đam mê cùng với lời hứa đền bù lấy từ bài hát “Por un poco de tu amor” do Oscar Gomez và Albert Hammond đồng sáng tác năm 1978. Ca sĩ lừng danh thế giới Julio Iglesias của nước Tây ban nha đã thăng hoa bài ca thành một “top hit” :
Đáp đền cho một chút tình em
và mảnh nhỏ cuộc đời êm ấm
anh hứa đời trọn vẹn dâng em
Năn nỉ mãi không được, chàng hành khất tình yêu sẽ có lúc trở thành bực bội. Có khi chàng còn dọa dẫm nữa là đằng khác, nếu ta căn cứ vào bài hát uy nghiêm “Adelita” do ông sĩ quan quân đội kiêm nhạc sĩ Jorge Negrete (1911-1953) người xứ Mễ tây cơ sáng tác. Người hùng đóng vai hành khất trong bài ca này không những chỉ là nhạc sĩ mà còn là một sĩ quan cao cấp có thể sử dụng phương tiện di chuyển của hải, lục, không quân bất cứ lúc nào. Ông đang buồn vì cô Adelita kháu khỉnh, mà ông đang mê mệt, chưa yêu lại ông. Ông còn nghi là nàng dám yêu kẻ khác lắm. Ông rất chân thành và giản dị, đã hứa với Adelita rằng nếu nàng yêu ông thì ông sẽ mua ngay cho nàng một bộ đồ bằng lụa mỏng và dẫn nàng đi rước đèn ngay trong … trại lính của ông ! Còn như nếu mà nàng bỏ ông để đi yêu kẻ khác thì nàng hãy coi chừng, vì tay ông dài khủng khiếp:
Nếu Li-ta cặp kè tay ấy
gót nàng ta bám sát không thôi
bằng máy bay hay bằng tàu chiến
trên bộ bằng xe lửa lục quân
Chưa biết chắc được người mà mình mê rồi có chịu đáp lại tấm lòng mình không (như trường hợp ông quan võ si tình và cô Adelita nêu trên) đã là khổ rồi, nhưng có lẽ còn đỡ khổ hơn là bị ruồng bỏ ngay từ dầu. Như trường hợp một chàng trai vừa gửi lá thư đầu tiên cho người trong mộng thì lá thư xấu số vô duyên ấy đã bị cô ta xé nát rồi cho gió cuốn bay đi ! Tuy đau lắm, nhưng chàng vẫn giữ thái độ một người quân tử biết tha thứ kẻ khác, rồi viết cho mình bốn câu thơ để tự an ủi, trích từ trong một bài thơ tình khuyết danh tác giả:
Dù em chẳng yêu tôi
tôi còn niềm an ủi
vì em biết tôi đây
sẽ còn yêu em mãi
Bị coi thường hay bị ruồng bỏ trong lãnh vực tình ái đã là khổ rồi, nhưng có người yêu điên đảo có khi còn khổ nhiều hơn nữa! Thi nhạc sĩ người Mễ tây cơ Alberto Dominguez (1911-1975) sáng tác bài ca bất hủ“Perfidia” (Đảo điên) kể chuyện về cuộc tình bất hạnh của một đấng mày râu. Vị này thở than về một người đàn bà đã làm cho đời ông khốn đốn. Ông mang cả Thượng Đế, cả biển sâu ra làm nhân chứng cho mối tình thành khẩn, những lần than khóc, những chuyến đi tìm kiếm vô vọng của ông, tất cả chỉ vì sự đảo điên của cô nàng :
Em, khi được thưa cùng thượng đế
hỏi ngài xem anh có bao giờ
dám chểnh mảng tôn thờ em thế
hay hỏi biển thấu tim anh rõ
đã bao lần thấy lệ anh rơi
vì đảo điên tình ái em thôi
Đã tìm em bốn bể năm châu
mà chẳng hề thấy bóng em đâu
còn em, ai biết ở phương nào
tháng ngày qua mạo hiểm ra sao
khi chúng mình còn bao cách trở
Nếu chàng trai tuyệt vọng nêu trên chỉ khóc than và lang thang đi tìm người yêu phụ bạc, thì nhân vật chính trong một bài thi nhạc nữa mang tên “Tú, sólo tú” (Em, chỉ mình em thôi) do Felipe Leal (không rõ năm sinh và mất) người Mễ tây cơ sáng tác, đã trở nên bệ rạc, rượu chè be bét vì người yêu đã bỏ chàng rồi :
Này em, hãy trông anh thất thểu
vì trót quá yêu em
thành bệ rạc say sưa
* * *
Tất cả vì em
và chỉ mình em thôi
lấy khổ đau lấp kín đời anh
gây vết thương trong trái tim này
* * *
Em, chỉ một mình em thôi
là nguyên nhân cho anh đổ lệ
cho chán chường tuyệt vọng u mê
Những van xin thống thiết như trong hai bài ca “Perfidia” và “Tú, sólo tú” vừa kể đôi khi cũng có hiệu quả chứ. Và lúc “Kim Kiều tái ngộ” thì hạnh phúc lứa đôi sẽ gấp bội gia tăng, như ta thấy trong bài ca khét tiếng hoàn cầu “Bésame mucho” (Hãy hôn anh say đắm) do nữ nhạc sĩ kiêm minh tinh điện ảnh có sắc đẹp mê hồn của Mễ tây cơ Consuelo Velazquez (1924-2005) sáng tác khi nàng mới 16 tuổi và chưa bao giờ hôn ai hoặc được ai hôn cả. Trí tưởng tượng của cô Consuelo thực ở mức thượng thừa! Đến đây bút giả mạn phép xin được mượn vài lời lẽ nồng nàn từ bài ca ấy để chấm dứt phiếm luận về thi ca của một ngôn ngữ diệu huyền mà trong đó “poesía … eres tú” (thơ … chính là em đấy) và “el amor lo hace todo” (tình yêu làm ra hết mọi chuyện):
Hãy hôn anh, hôn anh say đắm
như thể đêm nay lượt cuối cùng
* * *
Anh muốn em sát gần thêm nữa
để soi hình trong cặp mắt em
và thấy em quấn quít bên anh
* * *
Ôi, anh sợ mất em biết mấy
sợ mất em lần nữa sau này
= = = = = = = =
*Dưới đây là các đoạn thi ca nguyên tác đã được dịch sang thơ Việt cho bài viết :
Juventud, divino tesoro
Ya te vas para no volver
Cuando quiero llorar, no lloro
Y a veces lloro sin querer
* * *
Por una mirada, un mundo
Por una sonrisa, un cielo
Por un beso … yo no sé
Que te diera por un beso
* * *
Y cuando asomas
suenan todos los ríos
en mi cuerpo, sacuden
el cielo las campanas
y un himno llena el mundo
* * *
Cuando calienta el sol
Aquí en la playa
Siento tu cuerpo vibrar
Cerca de mi
Es tu palpitar
Es tu cara
Es tu pelo
Son tus besos
Me estremezco, oh
Cuando calienta el sol
* * *
Si tú a la ventana
Te dignas salir
Si tú una mirada
Me das desde allí
* * *
Por un poco de tu amor
Por un trozo de tu vida
La mía entera yo te la daría a ti
* * *
Si Adelita se fuera con otro
La seguiría la huella sin cesar
En aeroplanos y buques de guerra
Y por tierra hasta en tren militar
* * *
Aunque no me quieras
Tengo el consuelo
De saber que sabes
Que yo te quiero
* * *
Mujer, si puedes con Dios hablar
Pregúntale si yo alguna vez
Te he dejado de adorar
Y al mar, espejo de mi corazón
Las veces que me ha visto llorar
La perfidia de tu amor
Te he buscado dondequiera
Yo no te puedo hallar
Y tú, quién sabe por dónde andarás
Quién sabe qué aventuras tendrás
Qué lejos estás de mí
* * *
Mira como ando, mujer
Por tu querer
Borracho y apasionado
No más por tu amor
Tú, sólo tú
Has llenado de luto mi vida
Abriendo una herida en mi corazón
Tú, sólo tú
Eres causa de todo mi llanto
De mi desencanto y de mi desesperación
* * *
Bésame, bésame mucho
Como si fuera esta noche la última vez
Quiero tenerte muy cerca
Mirarme en tus ojos
Y verte junto a mí
Qué tengo miedo perderte
Perderte otra vez
= = = = = = = =